VICTOR HUGO
&
&
BÀI THƠ NỔI TIẾNG VỀ CON GÁI
Victor Hugo sinh ngày 26 tháng 2, 1802 tại Besançon. Mất ngày 22 tháng 5, 1885 tại Paris. Ông là một nhà văn, nhà thơ, nhà viết kịch lớn của nước Pháp và thế giới. Các tác phẩm của ông rất đa dạng bao gồm tiểu thuyết, thơ, kịch, các diễn văn chính trị,... Cuốn Người cùng khổ (Les Misérables) và Nhà thờ Đức Bà Paris (Notre Dame de Paris) là hai tác phẩm tiêu biểu nhất của ông. Victor Hugo có một con gái đầu lòng tên Leopoldiné, mà ông rất yêu quý. Khi Leopoldiné vu quy, ông có làm một bài thơ cảm động tặng con.
Đám cưới chưa được bao lâu thì Leopoldiné qua đời trong một tai nạn đi thuyền trên sông. Ngôi mộ trên một ngọn đồi nhìn xuống sông Seine.
Victor Hugo không sao nguôi ngoai được nỗi buồn, ông cảm thấy như con gái còn hiện hữu, gọi ông, đợi ông... Ông hẹn sẽ đến thăm con.
Và niềm khắc khoải đớn đau đó được thể hiện qua Demain, dès l’auble, một bài thơ ông làm năm 1847, 4 năm sau ngày Leopoldiné mất.
.jpg)
Nguyên tác như sau:
Demain, dès l'aube, à l'heure où blanchit la campagne,Je partirai. Vois-tu, je sais que tu m'attends.
J'irai par la forêt, j'irai par la montagne.
Je ne puis demeurer loin de toi plus longtemps.
Sans rien voir au dehors, sans entendre aucun bruit,
Seul, inconnu, le dos courbé, les mains croisées,
Triste, et le jour pour moi sera comme la nuit.
Ni les voiles au loin descendant vers Harfleur,
Et quand j'arriverai, je mettrai sur ta tombe
Un bouquet de houx vert et de bruyère en fleur.
J'irai par la forêt, j'irai par la montagne.
Je ne puis demeurer loin de toi plus longtemps.
Sans rien voir au dehors, sans entendre aucun bruit,
Seul, inconnu, le dos courbé, les mains croisées,
Triste, et le jour pour moi sera comme la nuit.
Ni les voiles au loin descendant vers Harfleur,
Et quand j'arriverai, je mettrai sur ta tombe
Un bouquet de houx vert et de bruyère en fleur.
Đây là một bài thơ thuộc vào loại nổi tiếng nhất của Victor Hugo trên phạm vi toàn thế giới. Ở Việt Nam, bài thơ nói trên cũng có khá nhiều bản dịch. Xin giới thiệu sau đây một số bản dịch tương đối phổ biến nhất:
.jpg)
Bản dịch nghĩa của Sóng Việt Đàm Giang:
Ngày Mai, Từ Rạng Đông
Ngày mai, từ rạng đông lúc trời đồng quê bắt đầu sáng
Cha sẽ đi, Con thấy không cha biết con đang chờ cha
Cha sẽ vượt qua rừng, cha sẽ vượt qua núi.
Cha không thể nào xa cách con lâu dài hơn được nữa
Cha sẽ đi, đôi mắt chăm chú vào suy nghĩ của cha
Chẳng hề màng nhìn chung quanh, không màng nghe một tiếng động
Một mình, không ai biết, lưng còng, hai bàn tay đan nhau
Sầu buồn, và ngày đối với cha cũng tựa như đêm thôi.
Cha sẽ không màng nhìn chiều vàng đang đổ xuống,
Hay những cánh buồm xa đằng phía cảng Harfleur,
Và khi cha đến nơi, cha sẽ đặt trên mộ của con
Một bó hoa có ô-rô xanh cùng thạch thảo đang nở.
Cha sẽ đi, Con thấy không cha biết con đang chờ cha
Cha sẽ vượt qua rừng, cha sẽ vượt qua núi.
Cha không thể nào xa cách con lâu dài hơn được nữa
Cha sẽ đi, đôi mắt chăm chú vào suy nghĩ của cha
Chẳng hề màng nhìn chung quanh, không màng nghe một tiếng động
Một mình, không ai biết, lưng còng, hai bàn tay đan nhau
Sầu buồn, và ngày đối với cha cũng tựa như đêm thôi.
Cha sẽ không màng nhìn chiều vàng đang đổ xuống,
Hay những cánh buồm xa đằng phía cảng Harfleur,
Và khi cha đến nơi, cha sẽ đặt trên mộ của con
Một bó hoa có ô-rô xanh cùng thạch thảo đang nở.
Một bản dịch chưa rõ tác giả:
NGÀY MAI, LÚC RẠNG ĐÔNG
Cha sẽ đi- phương trời - con có biết?
Sáng mai đây khi sương sớm giăng mờ,
Cha sẽ qua bao núi đồi - con biền biệt,
Chẳng thể nào chờ lâu nữa... con thơ!
Chân cha bước, lòng chìm sâu suy tưởng,
Mắt không nhìn, tai cũng chẳng nghe đâu,
Tay nắm chặt, vai cỏi còm - pho tượng
Lòng trĩu buồn, ngày chìm xuống đêm sâu...
Cha nhắm mắt, xua chiều vàng trước mặt,
Cả những cánh buồm đang lượn phía Harfleur
Khi cha đến bên con - vòng hoa trên mộ vắng
Ô-rô, thạch thảo này - hoang đắng cõi lòng cha!...
Sáng mai đây khi sương sớm giăng mờ,
Cha sẽ qua bao núi đồi - con biền biệt,
Chẳng thể nào chờ lâu nữa... con thơ!
Chân cha bước, lòng chìm sâu suy tưởng,
Mắt không nhìn, tai cũng chẳng nghe đâu,
Tay nắm chặt, vai cỏi còm - pho tượng
Lòng trĩu buồn, ngày chìm xuống đêm sâu...
Cha nhắm mắt, xua chiều vàng trước mặt,
Cả những cánh buồm đang lượn phía Harfleur
Khi cha đến bên con - vòng hoa trên mộ vắng
Ô-rô, thạch thảo này - hoang đắng cõi lòng cha!...
Bản dịch thơ của Tôn Thất Phú Sỹ:
SÁNG SỚM NGÀY MAI
Ngày mai khi mặt trời vừa ló dạng
Tia nắng hồng nhuộm trắng cả đồng quê
Ba sẽ đi... băng qua rừng qua núi
Và bên kia , con vẫn đợi ba về
Tia nắng hồng nhuộm trắng cả đồng quê
Ba sẽ đi... băng qua rừng qua núi
Và bên kia , con vẫn đợi ba về
Chân rão bước mà hồn nghe đau nhói
Mắt mơ hồ nhìn hình bóng con thơ
Nỗi cô đơn trong khắc khoải từng giờ
Vòng tay rộng ôm cho tròn nỗi nhớ
Mắt mơ hồ nhìn hình bóng con thơ
Nỗi cô đơn trong khắc khoải từng giờ
Vòng tay rộng ôm cho tròn nỗi nhớ
Lòng mơ hồ theo nắng chiều rơi rụng
Cánh buồm xa thấm mệt gió muôn phương
Ôm mộ con thơm mùi hoa thạch thảo
Giọt nước mắt buồn rơi xuống Đại Dương
Cánh buồm xa thấm mệt gió muôn phương
Ôm mộ con thơm mùi hoa thạch thảo
Giọt nước mắt buồn rơi xuống Đại Dương
Bình luận ngắn:
Bài thơ nói trên cũng như bao bài thơ nước ngoài khác, hoàn toàn không dễ dịch. Kể từ khi tôi biết về Victor Hugo thì tôi cũng biết luôn bài thơ nổi tiếng Demain, dès l’auble của ông. Nghĩa là cũng mấy chục năm qua rồi. Và tôi cũng thử dịch đôi ba lần nhưng đều thất bại. Tôi tự thấy là mấy bản dịch đó của tôi nghe kỳ kỳ - nếu hiểu theo tiếng miền Tây Nam Bộ thì có lẽ từ đó tương đương với… dở!
Nhưng bản dịch gần đây nhất vào khoảng tháng 6 năm 2002 thì có đôi chút khác. Đó gần như là một câu chuyện. Một thân hữu được tôi chia sẻ bài thơ cùng bản dịch đã kể lại cho tôi nghe câu chuyện như vầy:
“Số là tôi có một người bạn, tướng tá trông oai vệ, đẹp trai, cằm bạnh, râu quai nón, nghĩa là manly hết chỗ nói. Nhưng lạ thay hắn chỉ có con gái, không chỉ một mà tới bốn đứa con gái! Bị bạn bè trêu ghẹo mãi, hắn đâm quạu. Hắn đâm ra ghét bỏ mấy đứa con gái của mình. Hắn thường to tiếng, thậm chí xỉ vả mấy đứa con tội nghiệp của mình vì những lý do chẳng ra sao. Hắn buồn phiền tới mức ngay cả khi mấy đứa con bệnh, hắn cũng bỏ đi nhậu với bạn bè, để mặc vợ hắn tự xoay xở. Một hôm, sau một chầu nhậu sương sương ở đâu đó, hắn tới nhà tôi chơi, gặp khi tôi vừa đọc xong bản dịch bài thơ Demain, dès l’auble của anh tặng, còn để trên bàn, trong khi chờ tôi pha bình trà nóng, hắn cầm lên xem rất lâu, rồi vùng ứa nước mắt, đứng lên không kịp nói gì với tôi, không nói một lời từ giã, hắn ra về, để mặc tôi đứng ngẩn ngơ với làn khói Honda còn vương lại. Ít lâu sau đó tôi nghe vợ hắn kể chuyện: lạ lắm anh ạ, giờ đây tự nhiên “ảnh” đã biết thương mấy đứa con, mà thương vô cùng … Phải chăng cái nhà ông Victor Hugo với bài thơ về cô con gái bạc mệnh Leopoldiné đã làm thay đổi cả tâm hồn và tư tưởng của hắn rồi? Anh nghĩ có đúng không? Còn tôi, tôi nghĩ chắc là vậy. Và về sau mấy lần tôi gặp hắn cùng mấy “tiểu thư” tay trong tay, tươi rói, đi siêu thị, hỏi hắn, nhưng thằng cha ấy chỉ cười cười không nói...”
Tôi thấy vui, nhưng cũng chỉ dám nghĩ là một sự trùng hợp ly kỳ nào đó, hoặc là mình gặp may thôi. Và thành thử, bài thơ dịch chưa bao giờ được phổ biến ra ngoài - ngoài vài ba thân hữu. Nhưng hôm kia khi đọc bài Why Vietnam needs its baby girls? nói về xu hướng trọng nam khinh nữ ở Việt Nam đăng trên báo AV, tôi thấy mình cũng nên giới thiệu bài dịch của mình, biết đâu trong muôn một, bài dịch đó cũng có thể tác động đến một vài đấng nam nhi có hoàn cảnh như của người bạn của thân hữu nói trên của tôi! Bản dịch đó như sau:
.jpg)
MAI SỚM BÌNH MINH
Con gái!
Sớm mai đây khi bình minh vừa ló dạng
chốn đợi chờ cha sẽ đến thăm con
mấy cánh rừng rồi mấy dặm núi non
cha qua hết bởi không xa con lâu hơn được.
Sớm mai đây khi bình minh vừa ló dạng
chốn đợi chờ cha sẽ đến thăm con
mấy cánh rừng rồi mấy dặm núi non
cha qua hết bởi không xa con lâu hơn được.
Cha cất bước đắm chìm trong suy tưởng
không nghe cùng không thấy gì hơn
ngày và đêm thăm thẳm nỗi cô đơn
lưng chừng nặng tay đan niềm đau đớn
không nghe cùng không thấy gì hơn
ngày và đêm thăm thẳm nỗi cô đơn
lưng chừng nặng tay đan niềm đau đớn
Rồi chập choạng trong bóng chiều đang xuống
những cánh buồm hoang vắng Harfleur
trên mộ con cha đặt cánh hoa xưa
thạch thảo tím ô rô xanh
đầy nước mắt…
những cánh buồm hoang vắng Harfleur
trên mộ con cha đặt cánh hoa xưa
thạch thảo tím ô rô xanh
đầy nước mắt…
HOÀNG ANH DŨNG dịch
06/2002
.jpg)
Bài đăng
Cảm ơn tác giả đã viết bài này, tôi đọc bài viết làm tôi thấy nhớ ba tôi vô cùng. Ba ơi, con nhớ ba nhiều lắm, dù ngày trước ba thường la con, ngày đó con nghĩ ba ghét con, Nhưng giờ con biết rằng ba la, ba đánh con cũng chỉ vì thương con, mong con khôn lớn lên người, mong con hạnh phúc. Giờ nhìn lại mái tóc của ba giờ đã bạc vì bao năm tháng làm việc vất vả nuôi 5 đứa con ăn học, đến giờ ba cũng làm vật quần quật hàng ngày. Con thương ba quá, con mới tốt nghiệp đại học, vừa kiếm được ít tiền, con chưa thể phụ giúp ba mẹ nhiều. Con chỉ mong sao công việc của con hiện tại sẽ tốt, con có thể giảm bớt ăn uống, giảm bớt mua sắm, giảm bớt tụ tập bạn bè, làm việc chăm chỉ hơn, miễn sao khi đó con có thể giúp ba mẹ một phần nào đó, để ba mẹ bớt lo lắng và sống một cuộc sống an nhàn. Con còn nhớ những năm tháng ba ở nhà một mình, những người hàng xóm họ hàng muốn chiếm mảnh đất của ba, nên đã chửi bới ba, chói ba lại giữa nhà, khi đó chẳng có ai ở nhà, anh em con ai cũng vào nam, mẹ vào chăm sóc con gái của anh, khi còn về quê ăn tết con nghe kể mà lòng con thấy nhói đau, con đau lắm, con muốn những con người đó sẽ phải chịu những hậu quả khi đã làm ba như vậy, nhưng con là con gái đâu thể làm gì, con chỉ còn cách cố gắng học và làm việc thật tốt, khi đó ba sẽ hãnh diện vì con. Dù bây giờ lòng hận thù trong con không còn (vì con nghĩ hận thù chỉ làm cho con người ta đau thui, hãy để ông trời phán xét, đúng ko ba?), nhưng con luôn cố gắng để ba dc vui. Con chỉ cần có vậy thôi. Ba ơi, con muốn nói với ba rằng "Con thương ba lắm ba biết không" Nhưng khi gặp ba con không nói thành lời.
Trả lờiXóaTôi xin cảm ơn tác giả một lần nữa.